-PATRIJARŠIJSKI DVOR I SABORNI HRAM "SVETOG DIMITRIJA" U DALJU

U mestu Dalj, u ulici Zagrebačka 2a, neposredno uz saborni hram "Svetog Dimitrija" smešten je "Patrijaršijski dvor", jedna od letnjih rezidencija patrijarha srpskog. Ubrzo nakon što je daljsko vlastelinstvo koje je obuhvatalo Dalj, Bijelo Brdo, Borovo, Kečin i Lovas (25.000 jutara zemlje), dodeljeno 15.07.1706. godine od strane austrijskog cara Josifa I, patrijarhu srpskom Arseniju III Čarnojeviću, počinje izgradnja prvobitnog zdanja dvora. Prvobitni dvor sagrađen je od drveta i nije bio većih razmera. Smatra se da je bio izgrađen u periodu od 1713. do 1725. godine od strane mitropolita karlovačkog Vikentija Popovića-Hadžilovića i patrijarha srpskog Arsenija IV Jovanovića Šakabente. Novije zdanje dvora gradi se neposredno uz staro zdanje i od tvrdog je materijala. Sagrađeno je 1754. godine od strane mitropolita Pavla Nenadovića. Najnovije zdanje dvora koje postoji i danas, sagrađeno je 1828. godine.

U sklopu Patrijaršijskog dvora nalazi se dvorska kapela posvećena svetom arhiđakonu Stefanu. Kapela je izgrađena u drugoj polovini 19. veka, a ikonopisac je Georgije Bakalović iz Sremskih Karlovaca. Tokom Drugog svetskog rata u dvoru je bio smešten ratni štab nemačke vojske, kao i ratni stožer Nezavisne Države Hrvatske. U posleratnom periodu u dvoru je određeno vreme radila osnova škola, nakon čega je dvor vraćen Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Uspostavljanjem Episkopije osečkopoljske i baranjske 1991. godine, dvor postaje sedište Episkopije. U periodu od 1994. godine do 2004. godine dvor je u potpunosti preuređen. Dvor raspolaže reprezentativnim eksterijerom sa vrtom i pomoćnim zgradama, kao i vrednim eksponatima nameštaja i portretima velikodostojnika srpske pravoslavne crkve. Obnovu i restauraciju dvora pomogla je Republika Srbija.

Saborni hram "Svetog Dimitrija" nalazi se na cetralnom daljskom trgu i predstavlja najveći pravoslavi hram u ovom delu Republike Hrvatske. Prvobitna crkva od drveta sagrađena je 1715. godine, a osvećena 26.10.1716. godine od strane mitropolita karlovačkog Vikentija Popovića-Hadžilovića. Nova crkva od tvrdog materijala pominje se 1756. godine. Sadašnja crkva izgrađena je 1799. godine, a obnovljena je 1837. godine. Osveštena je od strane mitropolita Stefana Stankovića, 08.09.1840. godine. Ikonostas crkve izgrađen je 1824. godine a rad je Pavla Đurkovića i Grigorija Jezdimirovića. Crkva je obnavljana 1900/01. godine, kao i 1930/31. godine. Crkvi su tokom Prvog svetskog rata rekvirirana zvona, dok u Drugom svetskom ratu trpi velika razaranja. Crkva je zatvorena 12.07.1941. godine od strane državnih instanci Nezavisne Države Hrvatske. Sa crkve su otuđena četiri zvona, ikonostas je srušen i delimično uništen, riznica opljačkana. Sa crkve je otuđen crep, zvonik je miniran, a delovi zidova srušeni. Nakon Drugog svetskog rata pristupa se obnovi hrama. Osvećenje obnovljenog hrama izvršeno je 08.11.1949. godine. Crkva je obnavljana u više navrata i u kasnijem periodu i svečano osveštana 14.05.1989. godine od strane patrijarha srpskog Germana. Hram je obnavljan i tokom 2004/06. godine. O "Svetom Dimitriju" 2006. godine osveštena su i postavljena nova crkvena zvona. Obnova sabornog hrama traje i danas. U hramu je sahranjen mitropolit karlovački Vikentije Jovanović (1774 - 1780), episkop gornjokarlovački Lukijan Nikolajević (1865 - 1872), Teodor i Georgije Milanković iz porodice naučnika Milutina Milankovića i dr.

-VLADIČANSKI DVOR, SABORNI HRAM "SVETE TROJICE" I CRKVA "ROĐENJA PRESVETE BOGORODICE" NA GAVRINICI U PAKRACU

U Pakracu, u blizini sabornog hrama "Svete Trojice", na trgu Josipa Bana Jelačića, nalazi se "Vladičanski dvor", sedište episkopa slavonskih. Prvobitno zdanje dvora bilo je sagrađeno od drveta. Smatra se da je bio izgrađen 1705. godine od strane episkopa slavonskog Sofronija Podgoričanina i  patrijarha srpskog Arsenija III Čarnojeviću koji je u to vreme pohodio ove kraje u borbi protiv unije. Novo zdanje vladičanskog dvora podignuto je 1732. godine na mestu starije drvene episkopske rezidencije. Izvesne dogradnje bilo je u XVIII i XIX veku. U sklopu dvorskog kompleksa nalaze se: kapela posvećena "Blagovestima", stara episkopska biblioteka i riznica Eparhije slavonske. Godine 1985. vraćene su stara biblioteka i riznica koje su bile otuđene u Drugom svetskom ratu. Episkopski dvor je tokom ratnih dejstava 1991.-1992. godine znatno oštećen, posebno njegova krovna konstrukcija.

Ceo inventar, kao i stara biblioteka, delom su uništeni, a delom opljačkani. Tokom 1991–1993. godine u dvoru je bio smesten Štab Ministarstva unutarnjih poslova Republike Hrvatske. Vladičanski dvor je i dalje prazan, demoliran i u izuzetno lošem stanju. Dvorska kapela je opljačkana i bez ikonostasa je. Časna trpeza je srušena.

Stara episkopska biblioteka jedna je od najvrednijih srpskih biblioteka. Ovu staru biblioteku osnovao je još patrijarh Arsenije III Čarnojević, a svaki pakrački, odnosno slavonski episkop ostavljao je svoju biblioteku ovoj centralnoj eparhijskoj knjigohranilnici. U fondovima ove biblioteke, pored starih rukopisa, bilo je 112 srbulja, najviše čuvanih i sačuvanih u jednoj srpskoj biblioteci. Danas, neizvesna je sudbina stare Episkopske biblioteke, riznice, galerije episkopskih portreta iz XVIII i XIX veka, stilskog nameštaja i drugih rariteta. Riznica stare Pakračke eparhije u kojoj su čuvane vredne ikone i drugi liturgijski i umetnički predmeti iz manastira Orahovice, Pakre i Svete Ane i brojnih hramova, bila je od velikog značaja za istorijat Srba na ovim prostorima. U toku je obnova unutrašnje zidne konstrukcije dvora.

Saborna crkva "Svete Trojice" u Pakracu podignuta je između 1757. i 1768. godine na temeljima starije crkve, uz koju je 1747. podignuta kapela "Svetog Trifuna". Značajna obnova izvedena je 1898. godine po projektu Hermana Bolea.

Tada je postavljen i novi ikonostas, delo slikara Steve Todorovića. Tokom Drugog svetskog rata arhiva i crkvene knjige su uništene, a ostale dragocenosti opljačkane. Nakon toga saborna crkva je pretvorena u rimokatoličku bogomolju. Nakon Drugog svetskog rata pristupa se obnovi hrama. Tokom ratnih zbivanja 1991. godine, znatno je ostećen zvonik i krov crkve, a početkom 1992. godine crkva je minirana i tom prilikom izgoreo je ikonostas i uništeni vredni crkveno-umetnički predmeti.

Početkom 1996. godine miniran je unutar hrama i grob pakračkog episkopa Emilijana. Saborna crkva "Svete Trojice" do danas nije obnovljena, izvršena je samo rekonstrukcija krovne kostrukcije. 

Crkva "Rodjenja presvete Bogorodice" na Gavrinici podignuta je krajem XVII veka od strane episkopa Petronija Ljubibratića kao grobna crkva-mauzolej slavonskih episkopa. Prvobitna crkva bila je sagrađena od drveta. Noviju crkvu od tvrdog materijala sagradio je episkop pakrački Gavrilo Popović tokom 1715/16. godine. Po njegovom imenu crkva, kao i predeo oko crkve, deo Pakraca prozvan je Gavrinica. Tokom Drugog svetskog rata (1941–1945) crkva je znatno oštećena, a veliki broj ikona i drugih bogoslužbenih predmeta uništen. Crkva je obnovljena 1972. godine. Tokom ratnih operacija 1991/92. godine crkva je spaljena, tako da su ostali samo zidovi. Obnova je počela 1993. godine, kada je stavljen i novi krov. Tokom operacije "Bljesak" 1995. godine, crkva je provaljena i demolirana. Danas, crkva je obnovljena sa unutrašnje, ali i ne sa spoljašne strane. U samoj crkvi i neposredno uz nju, sahranjeni su: episkop pakrački Petronije Ljubibratić, episkop pakrački, književnik i pesnik Nikanor Grujić (po predanju autor speva Svetom Savi, prozvan "Srb-Milutin"), episkop pakrački Miron Nikolić, rektori pakračke Bogoslovije i dr.

-RODNA KUĆA I PORODIČNA GROBNICA NAUČNIKA MILUTINA MILANKOVIĆA U DALJU

U mestu Dalj, u ulici Zlatka Takača broj 13, nalazi se "Rodna kuća naučnika Milutina Milankovića". Milankovići su se doselili u Dalj iz Hercegovine u vreme velike seobe Srba pod vođstvom patrijarha Asenija III Čarnojevića. Prema porodičnom predanju predak Milanko, izdanak bogate srpske porodice, obreo se u Dalju i zaustavio se na obali Dunava. Tu je sagradio kuću, ne znajući tajnu da se naselio na okuci Dunava odakle reka odranjava zemlju. Sadašnje zdanje kuće izgradjeno je 1820. godine. Prema rečima Milutina Milankovića "lice joj je bilo dugo pedesetak metara, imala je prizemlje i sprat". Svoj konačni izgled kuća dobija sedamdesetih godina 19. veka kada je ispod prostorija sa ulične strane bio izgrađen podrum, zato što je Milutinov otac Milan razvio poljoprivrednu proizvodnju, vinogradarstvo i trgovinu mešovitom robom. Dvorišni vrt u kome je uzgajano posebno bilje, izlazio je na Dunav i bio je odvojen od njega zidom. Krajem 40-tih godina 20. veka Milutin Milanković prodaje kuću pošto nije bio u materijalnoj mogućnosti da je obnovi. Nakon toga, u desnom delu kuće bila je smeštena Milicijska stanica Dalj, dok se levi, manji deo kuće dodeljuje kao stambeni prostor (kasnije privatizovan, danas ne pripada kompleksu rodne kuće). Rodna kuća je tokom 2006. i 2007. godine obnovljena sredstvima Vlade Republike Srbije.

Svetski poznati naučnik Milutin Milanković (rođen u Dalju 1879. godine, umro u Beogradu 1958. godine), astronom i geofizičar, tvorac matematičke teorije cikličnih promena klime na Zemlji uslovljenih varijacijama u njenom osunčavanju, bio je profesor Univerziteta u Beogradu od 1909. godine do kraja svog radnog veka. Diplomirao je i doktorirao na Visokoj tehničkoj školi u Beču kao prvi Srbin doktor tehničkih nauka i do 1909. godine radio je kao projektant širom Austrougarske monarhije. Bio je član Srpske kraljevske akademije i Jugoslavenske akademije znanosti i umetnosti od 1920. godine, počasni član Matice srpske od 1927. godine, potpredsednik Srpske akademije nauka od 1948. godine u tri mandata, član Akademije prirodnih nauka u Haleu. Porodica Milanković bila je u Dalju jedna od najuglednijih. Već od trećeg kolena članovi ove stare srpske porodice sticali su fakultetsko obrazovanje, te je među njima bilo uglednih advokata, inženjera, sveštenika, profesora. Milutin je bio najstariji od šestoro dece zemljoposednika i trgovca Milana i Jelene rođene Muavčević. Milutinov otac rano umire tako da brigu o porodici i imanju preuzima majka, uz pomoć svog brata Vasilija Muavčevića, kojeg je Milutin smatrao poočimom. Prva četiri razreda osnovne škole Milutin je kao bolešljivo dete učio kod privatnih učitelja na porodičnom imanju u Dalju, a srednju školu završio je u Osijeku pod budnim okom svog profesora matematike Vladimira Varićaka. Kao vrstan matematičar odlučio je da studira tehniku na Visokoj tehničkoj školi u Beču, gde je diplomirao 1902. godine i doktorirao 1904.godine. U Beču je intenzivno koristio biblioteke, mnogo je čitao ne samo stručnu literaturu već i beletristiku. U unutrašnjem džepu vrlo često je nosio Geteovog Fausta. Redovno je odlazio u operu i dramsko pozorište, vodio je bogat društveni život. Život Milutina Milankovića povezan je sa Dunavom, tom najvećom evropskom rekom. O svom odnosu prema Dunavu pisao je: „Ceo moj život prošao je kraj velike reke. U mladosti, jutrom sam gledao kako Dunav otkida komade očeve zemlje. Studentske dane u Beču proveo sam kraj njega. Sa Kapetan-Mišina zdanja često sam gledao na Dunav s proleća i s jeseni. U izgnanstvu, u Pešti njime sam se tešio. Evo me pod starost opet kraj Dunava“. Posmrtni ostaci Milutina Milankoća po njegovoj poslednjoj želji, premešteni su iz Beogada u Dalj, 13.05.1966. godine i sahranjeni u porodičnoj grobnici na pravoslavnom groblju u blizini Dunava.

-RODNA KUĆA RUŽE MIHAILOVIĆ-RADIČEVIĆ U VUKOVARU

Na najstarijem trgu u Vukovaru, na uglu ulica dr Franje Tuđmana i Zmajeve, nalazi se zgrada "Magaze Mihailović - rodna kuća majke srpskog pesnika Branka Radičevića, Ruže Mihailović-Radičević". Ova građevina u baroknom stilu izgrađena je krajem 18. veka, a u vlasništvu porodice Mihailović je od 1780. godine. Rodonačelnik porodice Risto Mihailović, doselio se iz Moskopolja (Albanija) u Vukovar 1780. godine. 1790. godine u Vukovar se doseljava i njegov brat Janko Mihailović. U magazi otvaraju gvožđarsku trgovinu. U trgovini je postojala i prva srpska čitaonica-biblioteka u Vukovaru, u kojoj su se čuvale knjige i čitala štampa koja je pristizala iz Beograda, Sremskih Karlovaca, Pešte i Beča. U čitaonici su se u to vreme okupljali ugledni vukovarski Srbi.

Janko Mihailović ženi se 1789. godine Anom, ćerkom vukovarskog trgovca Atanasija Lazarevića. Peto dete Janka i Ane, Ruža Mihailović rođena je 04.02.1802. godine u sobi na tavanu kuće. Predanje kaže da je osobito dobra srca bila, ova lepa umiljata žena, srednjeg stasa, lepe crne kose, očiju i rimskog nosa, u licu rumena kao prava ruža. Na Spasovdan 1822. godine u sabornom hramu "Svetog Nikolaja" u Vukovaru udaje se za Teodora Radičevića, carinskog službenika i velikog srpskog knjigoljupca. Teodor je bio lep i uredan, blage i mirne naravi, dobar i razuman čovek. Iz tog braka rodiće se, 15.03.1824. godine u Slavonskom Brodu sin Aleksije Radičević, kasnije samoprozvan u Branko. Sa porodicom se Ruža seljakala po nekim dalekim i malim mestima i ne zna se da li je ikada ponovo došla u Vukovar. Krhkog i nežnog zdravlja, rodila je još dvoje dece Stevana i Amajliju. Izmučena teškim porođajem Ruža je umrla 1833. godine, u jedanaestoj godini nakon venčanja, u svojoj 32. godini. Sahranjena je na zemunskom groblju. Na spomeniku je uklesan natpis: "Ovde leže kosti Ružice Radičević, rođene Mijailović, činovnice, rodi se 4. februarija 1802, umre 14. marta 1833, požive 31 godinu". Tri dana posle majčine smrti Branko Radičević piše detinje potresnu belešku: "Mamica je umrla 14 marta posle podne, u dva sata, u vtornik, ja sam ostao od mamice od devet godina".

U kući Mihailovića tokom 1837. i 1838. godine boravio je i Vuk Stefanović Karadžić. U Vukovaru je imao mnogo idejnih istomišljenika i iskrenih prijatelja. Jedan od njih, Adam Dragosavljević, vukovarski učitelj, prvi je pozdravio Vuka što je Srbe uveo u Evropu. Tu su još Justin i Rista Mihailović, kao i Jovan Gavrilović koji je često pisao pisma Vuku. Sam Vuk je pisao: "Ja znam, da ni u kakvom mjestu naroda našeg nemam više takovijeh prijatelja kao u Vukovaru.". Nakon smrti sina Save, Vuk nije mogao da podnese taj težak gubitak. Ne mogavši više da ostane u Beču, Vuk je pošao na zimovanje u Vukovar, ne bi li se tamo smirio. Vukovar je u to vreme bio znatno bliži Evropi nego Ugarskoj, tu se živelo nezavisno i slobodno. Bio je to grad sa preko šest stotina zanatlija, čije crkve nimalo nisu zaostajale za crkvama u Sremskim Karlovcima. Vuk je u Vukovaru boravio od 8. novembra 1837. do 27. marta 1838. godine. U jesen 1838. godine Vuk ponovo pohodi Vukovar.

Na Rodnoj kući Ruže Mihailović-Radičević, Skupština opštine Vukovar je oktobra 1964. postavila spomen ploču. U ratnim zbivanjima 1991. godine kuća je devastirana, a spomen ploča razbijena i uništena. Tokom 1992. godine izvršena je obnova zgrade a replikat spomen ploče ponovo postavljen. Tokom perioda mirne reintegracije, novopostavljena ploča je razbijena i uništena od strane nepoznatih počinioca.

-RODNA KUĆA I CRKVA U KOJOJ JE KRŠTEN SRPSKI PESNIK BRANKO RADIČEVIĆ U SLAVONSKOM BRODU

U Slavonskom Brodu, u neposrednoj blizini centra grada, u ulici Vladimira Mačeka (ranije Branka Radičevića) na broju 51, nalazi se kuća,  na  mestu gde je nekada postojala "Rodna kuća srpskog pesnika Branka Radičevića". Rodna kuća Branka Radičevića bila je u vlasništvu Mihajla Tasovca, kada je po dolasku u Slavonski Brod iznajmljena od strane Brankovog oca Teodora, 1822. godine za stanovanje porodice.  1860. godine kuća prelazi u vlasništvo Jakova Eksnera koji je u kući živeo do svoje smrti. Naslednik, Ivan Eksner 1924. godine ruši rodnu kuću pesnika i na istom mestu podiže novu kuću, u okviru koje je postojala i bačvarska radnja. Radovi na izradnji nove kuće završeni su 1925. godine. Naslednici Ivana Eksnera prodali su kuću porodici Miletić. "Društvo profesora i nastavnika" iz Slavonskog Broda je 28.12.1954. godine, na fasadi kuće, postavilo spomen ploču posvećenu Branku Radičeviću. Spomen ploča je početkom 90-tih prošlog veka, iz nepoznatih razloga skinuta sa kuće. Kuća je danas u vlasništvu porodice Habaldo.

Otac Branka Radičevića Teodor i majka Ruža doseljavaju se u Slavonski Brod 1822. godine i zbog preke i naprasite naravi majke Teodorove, Stane iznajmljuju kuću Mihajla Tasovca. U iznajmljenoj, a ne u kući predaka kako kaže predanje, rodio se 27.03.1824. godine Branko Radičević. Kršten je dan nakon rođenja, u oči "Svetog Aleksija" po kome i dobija kršteno ime Aleksije, u sabornoj crkvi "Svetog Georgija" u Slavonskom Brodu. 25.09.1825. godine u Slavonskom Brodu rađa se i Brankov brat Stevan. Porodica se 03.05.1828. godine seli u Zemun.

Saborna crkva "Svetog Georgija" u kojoj je kršten Branko Radičević, nalazila se u ulici Dr Andrije Štampara u blizini Opšte bolnice "Dr Josip Benčević" u Slavonskom Brodu. Crkva je za vreme Drugog svetskog rata do temelja srušena odlukom nadležnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske. Posle Drugog svetskog rata na ovom mestu izgrađen je parking prostor. Grobovi dvojice crkvenih velikodostojnika i danas podsećaju da je na ovom mestu nekada postojala crkva. Sličnu sudbinu doživljava novoizgrađeni saborni hram "Svetog Georgija", 50-tak metara dalje, takođe u ulici Dr Andrije Štampara. Hram je u decembru 1991. godine miniran i do temelja srušen. U Slavonskom Brodu, danas ne postoji pravoslavni hram.

-SPOMEN PLOČA SRPSKOM PESNIKU BRANKU RADIČEVIĆU NA DOBROJ VODI KRAJ VUKOVARA

Na izletištu Dobra voda, tri kilometra od centra Vukovara, u parku stoletnih lipa, smeštenom na padinama Fruške Gore, na mestu gde je srpski pesnik Branko Radičević pisao svoje pesme i družio se sa naprednom srpskom omladinom iz Vukovara i okoline, postavljena je spomen ploča. Na ploči piše: "Srpski pesnik Branko Radičević, 1824-1853, dolazio je na Dobru Vodu u srećnim danima svoga života. Crkvena opština Vukovar. Leta Gospodnjeg 2007." Branko Radičević je na putu iz Beča u Sremske Karlovce, Zemun i Beograd, često svraćao u Vukovar, gde je dolazio u posetu rođacima, ujaku Justinu Mihailoviću i tetki Katarini Popović. U Vukovaru je boravio 1848. godine prateći prilike u srpskom pokretu. Poslednji put je došao 1849. godine, vraćajući se iz Beograda u Beč. Odseo je u kući rođaka Đorđa Popovića Cepakaza, iznad sabornog hrama "Svetog Nikolaja". Penjao se i na tavan magaze Mihailović, da vidi sobu gde mu je majka rođena. Dani Brankovog boravljenja u Vukovaru bili su svetkovina za njegove rođake kao i za sve žitelje Vukovara. Prema zapisima Riste Mihailovića, jedno popodne zaželeo je izaći na Dobru vodu. Na glas da će Branko tamo doći okupila se na Dobroj vodi mlada Srbadija vukovarska...S nekolicinom prijatelja sedeći na zelenoj travi, naslađivao se sa prelepog brda Dobre vode prekrasnim pogledom koji se odande na crkvu, okupljeni narod i lisnatim šumama okićenu dobrovodsku okolinu pruža...Najedared zasvira kraj crkve, u dolini, gajdaš. Branko se osmehnu, ustade, pozva rođake dole, te gledajući mladež vukovarsku u kolu uhvaćenu reče: "Već samo zbog toga, vredno je da sam u Vukovar došao...".To su bili srećni časovi Brankovog boravljenja u Vukovaru. Na Dobru vodu dolazili su i Vuk Stefanović-Karadžić, Sima Milutinović Sarajlija, Jovan Gavrilović, Kamenko Subotić i drugi znameniti Srbi toga vremena.

Park Dobra voda pripada kompleksu crkve "Prepodobne matere Paraskeve", nekada pomoćne kapele sabornog hrama "Svetog Nikolaja", danas predstavlja centralno svetilište Srba u hrvatskom Podunavlju. Hram je izgrađen iznad izvora lekovite vode, nad kojim su se dogodila mnoga čudesa. Slepom čoveku, usnulom pored izvora ukazala se Svetiteljka i saopštila da se umije sa izvora i da će progledati, što se po predanju i dogodilo. Ubrzo nakon toga, iznad izvora počele su pripreme za izgradnju hrama. Radovi na uređenju izvora započeli su 1808. godine, crkva je završena 1811. godine. Izgrađeni su i konaci. Crkva je više puta preuređivana, poslednji put 1999. godine. Park raspolaže sa dečjim igralištem, klupama i stolovima, kao i letnjom pozornicom na kojoj se održava manifestacija "Brankovi dani" ali i služe bogosluženja o velikim crkvenim praznicima. Izgradnju parka pomogao je Generalni konzulat Republike Srbije u Vukovaru.

-RODNA KUĆA I CRKVA U KOJOJ JE KRŠTEN ZAHARIJE ORFELIN U VUKOVARU

Prema pisanim izvorima "Rodna kuća Zaharija Orfelina" nalazila se na kraju Milovog brda u Vukovaru. Roditelji Orfelina doselili su se u Vukovar iz Pačetina neposredno pre njegovog rođenja. Kuća je bila skromna, od drveta, sazidana og građe dopremljene iz Pačetina i pokrivena trskom koju su Orfelinovi roditelji posekli u ritu pored Vukovara. U ovoj kući rođen je 1726. godine od oca Jovana Dragojevića i majke Sene rođ. Mikšić rodom iz Dalmacije, sin Zaharije Dragojević, kasnije menja prezime u Orfelin. Ime je dobio po parohu sabornog hrama "Svetog Nikolaja" u Vukovaru Zahariju Damjanoviću. Mali Orfelin kršten je u ovom hramu odmah po rođenju. Otac Orfelinov Jovan bio je dunđer u Vukovaru i radio je na izgradnji nove crkve "Svetog Nikolaja", Franjevačkog samostana, crkve "Svetog Josipa", dvorca Eltz i drugih vukovarskih zdanja toga vremena. Orfelin je u Vukovaru završio pravoslavnu srpsko-ruskoslovensku školu kod učitelja Timofeja Levandovskog. Pohađao je uporedo i latinsku školu pri franjevačkom samostanu kod magistera fratra Angelika. Nemački jezik naučio je družeći se sa decom Nemaca koji u to vreme naseljavaju novi Vukovar. Knjige je pozajmljivao iz privatne biblioteke kupeca Peje Paunovića. Posebno su ga interosovale knjige o Serbiji. U Vukovaru na Miholjskom vašaru 1741. godine, trošeći poslednje novčiće u džepu, kupuje svoju prvu knjigu "Stematografiju" Hristifora Žefarovića. Prilikom uređenja sabornog hrama "Svetog Nikolaja" i  rimokatoličkih crkava "Svetog Josipa" i "Svetog Roka" Orfelin se upoznaje sa tehnikama oslikavanja i vajanja ovih baroknih građevina. Već kao stasali mladić, Orfelin se izdvaja od svojih vršnjaka znanjem kojim pleni. Zapošljava se kao pisar pri Carskoj velikoj komisiji za razgraničene austrijskog carstva od Vojne granice-Krajine. Nakon uspostavljanja Županije sremske Orfelin konkuriše za službu u Županiji, ali iako najbolji na konkursu, odbijen je od strane župana Marka Pejačevića. Razoračan prihvata se posla pisara kod kupeca Peje Paunovića i podučavanja đaka vukovarskih, a potom na poziv episkopa sremskog Visariona odlazi u Novi Sad, gde započinje učiteljsku službu. Zahvaljujući poznijem delovanju u novijoj srpskoj istoriji poznat je kao izdavač prvog štampanog pesničkog dela Srba 1761. godine, prvog srpskog bukvara 1767. godine, prvog spskog časopisa 1768. godine i dr.

Danas se pouzdano ne zna gde je na Milovom brdu u Vukovaru bila rodna Kuća Zaharija Orfelina. U Vukovaru ne postoji obeležje posvećeno ovom pesniku, grafičaru, leksikografu, istoričaru, učitelju, vinogradaru i izdavaču.

Crkva "Svetog Nikolaja" u kojoj je kršten Zaharije Orfelin, nalazi se u Vukovaru u ulici Europske unije broj 7 (ranije Zmajeva broj 13). Prvobitna crkva sagrađena je 1690. godine od drveta. Trapeza joj je bila od daske, krstionica od kamena. Na ikonostasu je imala 4 velike saprestolne ikone i 32 male. U periodu od 1733. do 1737. godine na istom mestu, sagrađena je nova crkva od tvrdog materijala, koja i danas postoji. Crkvu je osvetio 09.05.1752. godine mitropolit Pavle Nenadović. Ikonostas je završen 1757. godine, rad osečkog drvoreznika Firtlera. Tokom 1755. godine na koru je dozidana kapela "Svetog velikomučenika Georgija". Crkva  je preuređivana 1763, 1893. i 1935. godine. Tokom drugog svetskog rata, crkva je zatvorena 1941. godine, a arhiva i riznica opljačkane su tokom 1942. godine. Hram je tokom ratnih zbivanja 1991. godine miniran zbog čega je pretrpeo teška oštećenja. Tokom proteklog perioda obnovljena je spoljašnost hrama, ali ne i njegova unutrašnjost.

-RODNA KUĆA I CRKVA U KOJOJ JE KRŠTEN SAVA ŠUMANOVIĆ U VINKOVCIMA

U Vinkovcima, u ulici Kralja Zvonimira 26, nalazi se rodna kuća slikara Save Šumanovića. Rodna kuća je bila u vlasništvu Šumskog gazdinstva, kada je po dolasku u Vinkovce dodeljena Savinom ocu Milutinu na korišćenje. Kuća je više puta preuređivana a u vlasništvu Šumskog gazdinstva ostala je do početka 90-tih godina 20. veka kada je privatizovana. Od prvobitnog zdanja ostala je jedino dvorišna kapija u izvornom obliku. Na rodnoj kući postojala je spomen ploča koja je početkom 90-tih prošlog veka, iz nepoznatih razloga skinuta sa kuće. Danas je u kući smešten frizerski salon.

Saborna crkva "Silaska svetog Duha" u kojoj je kršten Sava Šumanović, nalazi se u Istarskoj ulici u Vinkovcima u neposrednoj blizini centra grada. Prvobitno zdanje Hrama izgrađeno je 1794. godine, a ikonostas, rad Stojana i Jakova Nedića, oslikan je 1811. godine. Tokom Drugog svetskog rata Hram je demoliran i opljačkan. 21.07.1991. godine u dvorištu hrama bačena je eksplozivna naprava a sledećeg dana Hram je izrešetan mecima iz vatrenog oružja. Na kraju, 12.10.1991. godine Hram je do temelja srušen a odlukom gradskih vlasti porta je preuređena u parking prostor. Početkom ovog veka porta Hrama vraćena je na korišćenje Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini Vinkovci a 01.10.2005. godine položen je kamen temeljac za izgradnju novog Hrama, čija izgradnja je završena 28. oktobra 2012.g. (osveštanje). U selu Stari Mikanovci pronađena su i zvona Hrama otuđena tokom 90-tih godina prošlog veka.

Sava Šumanović je jedan od najznačajnijih slikara Srpske i Jugoslovenske umetnosti 20 veka. Rođen je 22. januara 1896. godine u Vinkovcima, gde je njegov otac, šumarski inženjer dobio posao. Porodica Šumanović se nije dugo zadrzavala u Vinkovcima. Kada je Sava napunio četiri godine vratili su se u Šid. Otac, Milutin, se posvetio vođenju velikog imanja, a majka, Persida (Tubić), je otvorila prvu ugovornu poštu u gradu. I po ocu i po majci Sava je pripadao uglednim gradanskim porodicama. U Šidu Sava završava osnovnu školu. Školske 1906/07. sa svega deset godina napušta roditeljski dom i odlazi u Zemun, gde je primljen u realnu gimnaziju. U toku gimnazijskog školovanja počinje da se interesuje za umetnost. 1911. upisuje se na slikarski kurs. Na kursu se upoznaje sa slikarstvom francuskih impresionista, Van Goga i Sezana, a prva saznanja dobija i o secesiji i Hodleru. 1914. Sava odlazi u Zagreb, gde se upisao na Privremenu višu školu za umjetnost i obrt. Savladava crtačke tehnike i upoznaje se sa postupcima Mikelanđela, Direra, Rembranta i Rubensa, ali i sam istražuje i uči se na delima Manea, Monea i Sezana. 1917. predstavio je četiri slike na petoj izložbi Prolećnog salona. 1918. završilo se Savino obrazovanje u Zagrebu. Nakon toga nastaje i prvi Savin slikarski ciklus inspirisan Starim i Novim zavetom. Na prvoj samostalnoj izlozbi u Salonu Ulrih u Zagrebu predstavio je predele i pejsaže iz okoline Zagreba. Nekoliko narednih godina pored slikarstva Sava se bavio i ilustracijom, grafikom i scenografijom. Stilski se priključuje secesiji i simbolizmu. U jesen iste godine otisnuo se u svet, kao poznavalac francuske kulture i frankofil otišao je u Pariz i iznajmio studio na Monparnasu. Upisao se na kurs kod istaknutog likovnog pedagoga i umetnika Andre Lota, i bio njegov najbolji učenik. Ubrzo, sprijateljio se sa Rastkom Petrovićem i našao u okruzenju naprednih i avangardnih stvaraoca dvadesetog veka. Kada se vratio u Zagreb u oktobru Sava je organizovao izložbu u Umetničkom paviljonu. Sledećih godina boravi u Zagrebu gde nesmanjenim intenzitetom slika. Učestvuje na Petoj jugoslovenskoj umetničkoj izložbi. Prihvata posao bibliotekara u Muzeju za umjetnost i obrt. 1924. Sava je napisao "Slikar o slikarstvu" i "Zasto volim Pusenovo slikarstvo". 1925. godine Sava ponovo odlazi u Pariz, ali njegov boravak je otežan administrativnim peripetijama francuskih vlasti. Zbog toga se ponovo upisuje kod Lota na kurs, ali zabrana prodaje slika Savi je u najvećoj meri otežavala boravak u Parizu. Sprema platna za Jesenji salon. Sledece godine Francuska vlada je sa istog salona otkupila jedan Savin akt. 1927. Sava je naslikao "Doručak na travi" koji se našao reprodukovan u uglednom francuskom česopisu koji se bavio umetnošću, uz odlične kritike. Dobio je porudžbinu da zajedno s drugim umetnicima oslika kultnu kafanu "Kupolu", Sava je uradio četiri slike na jednom od stubova. Otežani uslovi rada, loše kritike i niz drugih ličnih događaja doveli su da se Sava oseti nervno iscrpljenim i 1928. za kratko vreme vratio se u Šid, gde je potražio mir slikajući predele. Nastaju "Sremske krajine". Priredio je samostalnu izlozbu u Beogradu, koju su kriticari odlicno ocenili. Novac od prodaje slika omogućio mu je da ponovo, po polednji put ode u Pariz. 1929. intenzivno radi u preuređenom ateljeu na Monpamasu, tada nastaje nekoliko izvanrednih dela "Par na klupi", "Luksenburški park" a vrhunac dostiže na slikama aktova čuvene pariske muze s Monparnasa-Kiki, "Crveni ćilim", i pariskih predela "Most na Seni". Sava se sa majkom 30. marta vraća u Šid gde nastaju "Šidski sokaci" i aktovi. Krstari po periferiji i nalazi prepoznatljive pejsaže koji će mu poslužiti kao motivi. U narednim godinama nestaje ciklus "Proleće u Šidskim baštama" i "Proleće u dolini sv.Petke", kao i serija aktova. 1935. započinje ciklus velikih platana "Šidijanke". Po smrti oca preuzima brigu o imanju, ali ne zanemaruje slikarstvo. Započinje velike i sistematske pripreme za svoju izložbu u Beogradu.  Izložbu sa 400 izloženih platana kritika je odlično primila. Započinje ciklus dečijih portreta i žanr scena koje nije završio. Vraća se temi berbe grožđa i nastaju "Beračice". 1941. bio je cratač u štabu Radničkog bataljona. Po izbijanju Drugog svetskog rata i kapitulaciji kraljevine Jugoslavije povlači se sa ostalim vojnicima do Tuzle, gde su zarobljeni. Oslobođen je u aprilu i odmah se vraća u Šid. Po povratku i dalje slika, ali manje nego ranije. 1942. radio je na svom ciklusu velikih platana "Beračice". Jedna od njih, kakoje Sava uredno zabeležio, završena je 26. avgusta 1942. Dva dana kasnije, u sam osvit dana, zajedno sa još sto pedeset Srba iz Šida Sava je uhapšen i odveden u Sremsku Mitrovicu. Vlasti Nezavisne Države Hrvatske, koje je u Šidu predstavljao Viktor Tomić su ove građane smatrale za nepoželjne. Bez obzira na kontraverze oko poslednjih Savinih dana, zajedno sa svojim sugradanima, Sava je streljan i sahranjen u jednoj od masovnih grobnica.  

-RODNA KUĆA, CRKVA U KOJOJ JE KRŠTEN  I PORODIČNA GROBNICA PATRIJARHA SRPSKOG PAVLA U KUĆANCIMA

U selu Kućanci, na oko 10 kilometara južno od mesta Donji Miholjac, u ulici Kralja Zvonimira broj 112, nalazi se kuća na mestu gde je nekada postojala "Rodna kuća patrijarha srpskog gospodina Pavla". U rodnoj kući, Pavle je živeo od rođenja (11.09.1914.) do svoje devete godine. Krajem četrdesetih godina 20. veka, zbog oronulosti, sagrađeno je novo zdanje kuće. Početkom 70-tih godina, usled elementarne nepogode i ovo zdanje strada, tako da se tokom 1971/72. godine gradi treće zdanje, koje i danas postoji. Rodbina patrijarha, 70-tih godina kuću prodaje porodici Lazić koja, tokom 90-tih godina vrši zamenu kuće sa porodicom Babić. Kuća je do 2009. godine bila u vlasništvu Dalibora i Marije Babić. Humanošću Milije Kostića, privrednika iz Čačka, u decembru 2009. godine, kuća je otkupljena i poklonjena je Srpskoj pravoslavnoj crkvi. U budućnosti rodna kuća patrijarha Pavla trebalo bi da se pretvori u manastir posvećen svetom Pravednom Lazaru, a na imanju bi bio dom za stare i nemoćne, omladinski kamp i veliki park. Manastir bi imao kapelu i bio na neki način i muzej patrijarha Pavla. Omladinski kamp bi bio škola za mlade vernike, koji bi se napajali učenjem blagopočivšeg poglavara SPC. Iz vremena kada je u Kućancima živeo Pavle, ostao je samo seoski bunar pored rodne kuće Patrijarha.

Hram "Svetih apostola Petra i Pavla" u kome je 1914. godine kršten Patrijarh Pavle (kršteno ime Gojko) nalazi se u Kućancima, u ulici Kralja Zvonimira broj 105. Crkva je izgrađena 1748. godine od drveta. Novo zdanje u baroknom stilu izgrađeno je 1828. godine. Ikonostas je bio delo akademskog slikara Ilije Dimitrijevića iz 1888. godine. Crkva je od strane pripadnika Zbora narodne garde i 107. brigade Hrvatske vojske minirana i srušena 20.12.1991. godine. Ostali su samo zvonik i delovi zidova. Lokalno stanovništvu sopstvenim sredstvima raščišćava ruševinu i zaštićuje zvonik i delove zidova. Bogosluženja se danas obavljaju pod vedrim nebom. Obnova hrama započela je 12.07.2010. godine. Sam patrijarh Pavle je svojevremeno blagoslovio obnovu crkve Petra i Pavla rečima: „Pazite samo, da kada skupite malo novčića i poverujete da ste uspeli, da ne stanete na pola puta, pa se zajedno obrukamo!“.

Na mesnom groblju u Kućancima nalazi se porodična grobnica u kojoj su sahranjeni članovi najuže porodice Patrijarha Pavla. Spomenik od crnog mermera nad kojim dominira beli mermerni krst, izgrađen je ličnim sredstvima Pavla 1972. godine. Na spomeniku sa uklesanim krstom, ćiriličnim slovima piše: "Čekamo vaskrsenje mrtvih...svojim roditeljima i rodbini...djedu Nikoli, babi Dragi, ocu Stevanu, materi Ani, bratu Dušanu, tetki Senki, tetku Gliši...podiže episkop raško-prizrenski Pavle...1972. god."

Njegova svetost Arhiepiskop pećki, Mitropolit beogradsko-karlovački i Patrijarh srpski gospodin gospodin Pavle rođen je 11.09.1914. godine na praznik "Usekovanje glave Svetog Jovana Krstitelja" kao Gojko Stojčević u selu Kućanci u porodici zemljoradnika, u kojoj su se teški poslovi radili od jutra do mraka i u kojima je Pavle zbog slabog zdravstvenog stanja učestvovao malo. Preci patrijarhovi doselili su se u Kućance iz južne Srbije, dok patrijarhova majka Ana rodom je iz obližnjeg sela Kapelna. Rano je ostao bez roditelja - otac Stevan otišao je da radi u SAD, tamo je dobio tuberkulozu i vratio se kući da umre, kada je dečaku bilo tri godine, a isto se ubrzo dogodilo i s majkom Anom. Odgajila ga je tetka Senka. Patrijarh je imao brata Dušana i sestre Vidu i Ljubu, rođene 1923. i 1927. godine. Mali Pavle bio je oduvek sitnog rasta, ali je imao bujnu crnu kosu. Imao je lep glas i lepo je pevao dok je prolazio selom, seća se Pavlova sumeštanka Radojka Žukić. Činjenica da je još kao sasvim mali ostao siroče, ostavila je u njemu trajnu ranu. O tome kako je proveo te prve godine detinjstva ispričao je jeromonahu Pantelejmonu (Jovanoviću), za “Svetosavsko ognjište”:
“Detinjstvo mi je bilo slično kao u današnje mladeži. Doduše, bile su malo drukčije prilike, a i postojale su granice koje se nisu smele preći. A danas, vidite šta se radi. Ja sam vrlo rano ostao bez roditelja. Otac je radio u Americi, tamo je dobio tuberkulozu i vratio se kući da umre. Meni je tada bila treća godina, brat se tek rodio. Majka se koju godinu kasnije preudala, a brat i ja smo ostali kod babe i tetke. I majka je ubrzo umrla. Zato je moj pojam majke vezan za tetku, osećao sam njenu bezgraničnu ljubav, ona je meni nadoknadila majku, tako da ja i sada pomislim: kad umrem, najpre ću da vidim tetku, pa onda sve ostale. Porodica je bila religiozna, nedeljom se išlo u crkvu, u školi se učila veronauka, tako da je moje religiozno osećanje bilo i praktično primenjivano. Već u tim godinama, dete zna Očenaš, ali drukčije shvata pojam Oca nebeskog kad nema roditelje, doživljava to intenzivije. Tetka nas je volela, ali kad učinimo što nije dobro, ona nas je ispravljala i prutom.”
Sećajući se tih ranih dana detinjstva, patrijarh je više puta pominjao da je bio nežnog zdravlja, kako sam kaže “vrlo slabačak”, i da su mu jednom, čak, zapalili sveću misleći da je umro. Tetka je shvatila da nije za seoske poslove, pa je odlučeno da nastavi školu. Pre nego što je, međutim, krenuo u gimnaziju, familija je odlučila da ga pripremi i poslala ga u manastir Orahovica, jugozapadno od sela. Manastir je bio u planinama. Njegova crkva, pričao je patrijarh, pominje se u spisima još od 1594. godine, i bila je to jedina crkva u tom kraju sa kubetom - sve ostale su romanskog stila. Put od rodnog sela do Orahovice prilično je dalek, a susret dečaka s novom sredinom predstavljao je posebno uzbuđenje. Možda i zbog toga što čoveka koji je stigao iz ravničarskog kraja uzbuđuju suprotnosti. U manastiru je boravio mesec dana i, kako kaže, nije bio u stanju baš sve da shvati u bogosluženju, ali je “imao osećaj prohujalih vekova i predaka koji su se tu molili”. U to vreme, nije ni sanjao da će baš crkva biti njegova budućnost. To nije nagoveštavala čak ni škola, u kojoj je - iako dobar đak - imao dvojku iz veronauke.
“Naš katiheta je bio jedan omalen čovek, Srbin iz Mađarske. Imao sam vazda nastavnika za tolike godine, ali on je za mene ostao najbolji pedagog i predavač. Jednu takvu materiju kao što je katihizis - to je dogmatika, sve je to u pitanjima i odgovorima - vrlo teško je u tim godinama shvatiti. A on nam je to tako iznosio da se mi deca uopšte nismo mučili. Bio je, razume se, dobar, ali strašno strog čovek. I kada me prozove, ja prosto ne znam za sebe, ne mogu ništa da kažem, promrmljam nešto, tamo-vamo, a on meni: ‘Sedi, jedan!’ , Onda se izvučem, kad pita nešto malo teže. On obično kaže: ‘Ko zna, dobiće dva’. Ako znam, ja se nekako javim i popravim na dvojku. Kasnije, kad sam porastao, kad sam se malo osamostalio, nije bilo više te treme, mada su mi, inače, više odgovarali predmeti gde ne mora da se memoriše, kao što su matematika i fizika. Uticaj rodbine prevagnuo je da upišem bogosloviju, iako je ostalo interesovanje za fiziku, kojom ću se ja baviti docnije, pogotovo u slobodno vreme.” Posle završene niže gimnazije u Tuzli (1925-1929) i Bogoslovije u Sarajevu (1930-1936) došao je u Beograd gde je upisao Bogoslovski fakultet. Tu je vanredno završio i preostale razrede gimnazije da bi mogao da upiše uporedo i Medicinski fakultet. Na Medicinskom fakultetu je stigao do druge godine studija, a Bogoslovski je završio i tu ga zatiče Drugi svetski rat. Na poziv svog školskog druga Jeliseja Popovića odlazi u ovčarsko-kablarske manastire gde je proveo ostatak rata i gde počinje svoj monaški život. Zamonašen je u manastiru Blagoveštenju 1946. godine. Tokom Drugog svetskog rata izgubio je brata Dušana koji je poginuo kao član Partizanskog pokreta. Od 1955. do 1957. godine bio je na postdiplomskim studijama na Bogoslovskom fakuletu u Atini. Za episkopa raško-prizrenskog ustoličen je 13. oktobra 1957. godine, u prizrenskoj Sabornoj crkvi. 3. decembra 1990. godine izabran je za patrijarha Srpske pravoslavne crkve. Posednji put boravio je u Kućancima početkom 80-tih godina na praznik "Svetih apostola Petra i Pavla", 12. jula kada je i služio svetu Arhijerejsku liturgiju u istoimenom hramu.

-SRPSKI PRAVOSLAVNI MANASTIR ORAHOVICA

"Srpski pravoslavni manastir Orahovica", poznat je i pod nazivom Remeta. Nalazi se na oko 7 kilometara od mesta Orahovica, na putu Orahovica-Kutjevo, u blizini prevoja na vrhu planine Krndija (obronci planine Papuk). Po predanju manastir je nastao oko 1100. ili 1132. godine. Prema istorijskim izvorima manastir je ustrojen pre 1557. godine kada je u uspostavljena Pećka patrijaršija, obzirom da je te godine odlukom patrijarha Makarija Sokolovića, manastir Orahovica određen za sedište Požeške mitropolije. Najstariji pisani zapis o manastiru datira iz 1583. godine. Prvobitna manastirska crkva posvećena "Prenosu moštiju Svetog Nikole" bila je skromna građevina od drveta. Crkva od čvrstog materijala sagrađena je 1592. godine od strane mitropolita požeškog Vasilija, koji u to vreme stoluje u manastiru.

Crkva je oslikana 1594. godine. Živopis u manastirskoj crkvi oslikan je po uzoru na fresko-slikarstvo u Srbiji. Na severoistočnom stubu predstavljena je Loza Nemanjića sa Lazarevićima i svih dvanaest srpskih arhiepiskopa. Posebno se izdvaja freska Kosovke devojke nad kosovskim junakom. Prvobitni ikonostas crkve nastao je u 16. veku. Noviji ikonostas završen je 1697. godine, rad ikonografa Save Krabulevića, dok je sadašnji ikonostas završen 1869. godine i rad je ikonografa Pavla Simića. Iz riznice manastirske izdvaja se ikona "Svetog Nikolaja" iz 1692. godina sa okvirom iz 1600. godine, ikona "Pravednog Lazara sa sestrama Martom i Marijom" iz 1694. godine, triptih "Svetog Nikole, Svetog Save i Svetog Simeona" iz 16. veka i drugo.

U manastiru je od 16. do kraja 19. veka razvijena prepisivačka delatnost. Jedna od prvih napisanih knjiga je četvorojevanđelje iz 1582. godine. U manastiru je vršeno i ukrašavanje i povezivanje knjiga. Vremenom stvara se bogata i raritetna manastirska biblioteka. Manastir je raspologao velikim zemljišnim posedima i brojnom monaškom zajednicom. Manastir je u 15. veku ustupao monahe i manastirima Svete Gore. Boreći se protiv unije 1693. godine u manastir dolazi patrijarh Arsenije III Čarnojević. Prilikom povlačenja turske vojske iz Slavonije, 1697. godine manastir je opljačkan i spaljen. Zalaganjem kaluđera manastira Liplje i Stuplje iz Bosne i Hercegovine, 1698. godine manastir je ponovo oživeo. Manastir je trpeo stradanja tokom drugog svetskog rata i novijih ratnih zbivanja. Smrću Igumana 1997. godine zamire monaški život u manastiru.

-SRPSKI PRAVOSLAVNI MANASTIR PAKRA

U okolini grada Pakraca, na oko 10 kilometara od mesta Sirač, u kanjonu reke Pakra smešten je "Srpski pravoslavni manastir Pakra" koji ime dobija po ovoj rečici. Manastir se pominje i pod nazivom "Pustinja" ili "Nova pustinja". Po predanju, manastir je osnovao hajduk Stamenko (Stanko) Njegomir kada se zbog svoje hajdučije pokajao, primio monaški postrig i dobio ime Jovan. Monah Jovan ubzo podiže malu crkvu i keliju. Prema pisanim izvorima manastir se pominje 1556. godine. Prilikom povlačenje turske vojske iz Slavonije, krajem 17. veka manastir je zapusteo. U velikoj seobi Srba 1690. godine u manastir dolaze prognani monasi iz manastira Mileševa sa arhimandritom Dositejom i mitropolitom mileševskim Grigorijem. Osvećenje obnovljenog manastira obavio je 1697. godine episkop pakrački Petronije Ljubibratić. Manastir je kratko vreme zapusteo odlaskom monaštva u manastir "Svete Ane" kod Daruvara. Ponovo oživljavava 1738. godine kada prognani monasi manastira Gomionice dolaze u ove krajeve. Manastir je raspolagao zemljišnim posedima koje je 1867. godine poklonio grof Julije Janković. Tokom 18. veka u manastiru se razvija sestrinstvo. Monahinje su živele u posebnim kelijama nedaleko od manastira. U manastirskoj riznici, posebno vredni bili su predmeti doneti iz manastira Mileševa. Izdvaja se mileševska plaštanica iz 1567. godine, duborezni krst sa filigrantskim okovom patrijarha Arsenija III Čarnojevića iz 17. veka, krst jeromonaha Silvestera Mileševca iz 1671. godine, rukopisne i bogoslužbene knjige iz Rusije, Ravne Reke, Gomionice i drugo. Manastir je raspolagao i bogatom bibliotekom.

Prvobitna manastirska crkva "Vavedenja presvete Bogorodice" bila je malih razmera i sagrađena od drveta. Monaške ćelije su takođe bile od drveta. Izgranja velike manastirske crkve od tvrdog materijala otpočela je 1761. godine, a završena je 1765. godine. Crkvu je iste godine osvetio episkop pakrački Arsenije Radivojević. Visoki zvonik izgrađen je 1769. godine, a ikonostas, rad novosadskog slikara Vasilija Ostojića završen je 1779. godine. Crkva je obnovljena 1785. i 1894. godine. U kompleksu manastira izgrađena je 1761. godine i mala crkva "Svetog Nikole" na manastirskom groblju. Tokom Prvog svetskog rata manastiru su rekvirirana sva zvona, dok je u Drugom svetskom ratu riznica manastira opljačkana, konaci spaljeni a crkva demolirana. Sličnu sudbinu manastir doživljava 1993. godine od kada je opusteo.

-IZVOR PATRIJARHA ARSENIJA III ČARNOJEVIĆA U NEMETINU KRAJ OSIJEKA

U selu Nemetin, na ulazu u grad Osijek, u blizini osiječke Luke, na mestu zvanom Suvatovo, nalazi se "Izvor Patrijarha Arsenija III Čarnojevića". Izvor je nastao 1690. godine. Prema predanju konj patrijarha Arsenija III Čarnojevića zapeo je kopitom u zemlju i na tom mestu je potekao izvor zdrave vode. Izvor je kasnije uređen, a na izvoru je podignut i zavetni krst. Do 1941. godine, na praznik "Iznošenja časnog krsta - Makaveji", 14. avgusta svake godine, litija je polazila ispred sabornog hrama "Uspenija presvete Bogorodice" iz Donjeg grada u Osijeku  i završala bogosluženjem kod zavetnog krsta na izvoru Čarnojevića. 50-tih godina XX veka, prilikom preuređenja i proširenja Luke Osijek, izvor je presušio. Zavetni krst je tokom perioda ratnih događanja 90-tih godina, devastiran i uklonjen sa Suvatova. Danas Pravoslavna crkvena opština Osijek vodi sudski spor oko utvrđivanja graničnih međa zemljišta oko izvora.

-ZGRADA SRPSKOG DOMA U VUKOVARU

Zgrada "Srpskog doma" nalazi se u Vukovaru u ulici Europske unije broj 5 (ranije Zmajeva broj 13). Prvobitna zgrada podignuta je 1733. godine za pravoslavnu srpsko-ruskoslovensku školu koju je osnovao Timofej Levandovski. Ova zgrada izgorela je u požaru 1822. godine. Na istom mestu gradi se novo zdanje zgrade. Obzirom da su u njoj bili smešteni i srpsko pevačko društvo "Javor" i Srpska ženska dobrotvorna zadruga, zgrada postaje mala i pristupa se gradnji nove zgrade, koja postoji i danas. Inicijativu je dao 31.12.1903. godine advokat dr Svetislav Novak, nakon čega je formiran Odbor za izgradnju od 40 uglednih srpskih građana Vukovara. Za predsednika odbora bio je izabran vukovarski advokat dr Aleksandar Peičić. Zgrada je sagrađena 1904. godine prilozima uglednih vukovarskih Srba (Radivoj Paunović, Jovan Baić, Vasa Mihailović i dr.) kao i udelima tadašnjih srpskih institucija u gradu (Srpska štedionica, Srpska kreditna banka, Srpska ženska dobrotvorna zadruga, srpsko pevačko društvo "Javor", Srpska zanatlijska zadruga i dr.), ukupno je prikupljeno 18.350 kruna. Zgrada je osvećena 27.01.1905. godine o "Svetom Savi". Zgradu su za svoje potrebe koristili: srpsko pevačko društvo "Javor" koje je raspolagalo bogatom muzičkom bibliotekom, Srpska ženska dobrotvorna zadruga, srpsko prosvetno i privredno udruženje "Posestrima" i Srpska pravoslavna crkvena opština. Od 1904. do 1919. godine u zgradi je radila srpska škola. U zgradi su obeležavani nacionalni praznici, održavane svetosavske besede, akademije, dobrotvorne zabave i priredbe. Tokom Drugog svetskog rata zgrada je pretvorena u nemačku Komandu grada Vukovara, dok je od strane državnih organa Nezavisne Države Hrvatske imovina konfiskovana i otuđena. Zgrada "Srpskog doma" posle Drugog svetskog rata je nacionalizovana 1947. godine i korišćenja je u druge svrhe. Sa pročelja zgrade uklonjen je ćirilični natpis "Srpski dom".

Zgrada je tokom ratnih zbivanja 1991. godine pretrpela teška oštećenja. Tokom 90-tih godina delimično je obnovljena. U toku je sudski spor koji Srpska pravoslavna crkvena opština Vukovar vodi u cilju vraćanja vlasničkih prava nad ovom zgradom. U zgradi je danas smeštena Srpska pravoslavna crkvena opština Vukovar i Srpsko pevačko društvo "Javor".

-ZGRADA SRPSKE VEROISPOVEDNE ŠKOLE U DALJU

Zgrada "Srpske veroispovedne škole" nalazi se preko puta sabornog hrama "Svetog Dimitrija" na centralnom daljskom trgu. Izgrađena je na mestu nekadašnje škole koja je sazidana 1715. godine i počela sa radom 1731. godine. Prvobitna rusko-slovensku školu osnovali su učitelji iz Kijeva. Odluka o izgradnji nove zgrade škole na predlog Milana Masimovića, doneta je 27.12.1904. godine na sednici Opštine Dalj. Odeljenje za bogoštovlje i nastavu Kraljevske zemaljske vlade u Osijeku, na osnovu Saglasnosti Kraljevske županijske oblasti u Osijeku, naredbom broj 16083 od 25.08.1905. godine odobrilo je izgradnju školske zgrade i uspostavljanje škole. Školu je 1906. godine sopstvenim sredstvima u iznosu od 80.000 kruna izgradio patrijarh srpski Georgije Branković. Škola je posedovala četiri učionice i stanove za učitelja i poslužitelja. Škola je osvećena 27.09.1906. godine, a na pročelju zgrade postavljena je spomen ploča, na kojoj piše: "Osnovatelju ovog zdanja dobrotvoru srpske veroispovedne škole Njegovoj Svetosti preuzvišenom gospodinu Georgiju Brankoviću patrijarhu srpskom zahvalna srpska pravoslavna opština u Dalju 1906. godine". Nastava je počela da se realizuje 01.09.1906. godine, a za prvog upravitelja imenovan je Stevan Benin. Srpska veroispovedna škola postojala je do 1919. godine, kada postaje državna škola. Posle Drugog svetskog rata zgrada je nacionalizovana, a za potrebe škole služila je do 1968. godine, nakon čega dobija drugu namenu.

Od 1998. godine zgrada je zbog oronulosti nenaseljena. Do danas, Srpskoj pravoslavnoj crkvi nisu vraćena vlasnička prava nad ovom zgradom i nije započela njena obnova.

-ZGRADA BOGOSLOVIJE U PAKRACU

Zgrada "Bogoslovije" nalazi se u Pakracu neposredno pored sabornog hrama "Svete Trojice", na trgu Josipa Bana Jelačića. Zgrada predstavlja staro bogoslovsko-prosvetno zdanje podignuto u periodu od 1850. do 1853. godine. Posle Drugog svetskog rata zgrada je nacionalizovana. Tokom ratnih operacija 1991/92. zgrada je spaljena i od zgrade su ostali samo zidovi. Do danas, Srpskoj pravoslavnoj crkvi nisu vraćena vlasnička prava nad ovom zgradom i nije započela njena obnova.

U Pakracu je 1810. godine osnovana Bogoslovija, koja je radila do 1872 godine. Tokom 1871. godine u Pakracu je formirana i učiteljska škola, t.z.v. preparandija, za školovanje budućih učitelja u srpskim školama.

-NADGROBNI KRSTOVI NA PRAVOSLAVNIM GROBLJIMA U PODRAVINI

Na pravoslavnim grobljima u Podravini (okolina Slatine, Gornjeg i Donjeg Miholjca, Gaćišta, Sopja, Voćina) izdvajaju se specifični nadgrobni krstovi koji nisu svojstveni pravoslavnom srpskom narodu na drugim područjima. Krstovi nisu u vezi sa rimokatoličkim pogrebnim običajima, već su autohtona pojava među srpskom zajednicom u Podravini. Krstovi datiraju iz 20. veka i ranije, a nastali su u skladu sa pravoslavnim običajima u vremenima kada se nije praktikovala izgradnja kamenih spomenika. Najmlađi krstovi izgrađeni su su 70-tih godina 20. veka. Krstovi su izgrađeni od drveta debljine oko 20 cm, visine oko 2 m i širine oko 1 m. Za izgradnju krsta koristilo se celokupno stablo drveta sa korenim delom. Posebno su ukrašavani dijagonalnim bočnim držačima krsta (gornjim, po negde i donjim), kao i dodatno izrezbarenim krstovima na vrhu i na stranicama krsta. Središni stub je izrezbaren. Ukoliko je pokojnik bio muškog pola dodavani su posebno izrezbareni bočni ukrasi u donjem delu krsta. Ukoliko je pokojnik bio mlađe životne dobi, krstovi su ukrašavani plavom ili crvenom bojom, odnosno crnom bojom kod pokojnika starije životne dobi. U vezvi ostalih pogrebnih običaja kod srpske zajednice u Podravini, izdvajaju se i posebno izrezbarena nosila kao i izgradnja tavanica od drveta u grobovima.